Rok trajanja mazivih ulja određuju dva važna faktora: hemijski sastav maziva i uslovi skladištenja i rukovanja mazivom. Što se hemijskog sastava tiče, njega određuje proizvođač i u skladu sa tim samo on ima uticaj na rok trajanja maziva posmatrano sa ovog aspekta, dok na skladištenje imaju uticaja proizvođač, distributer i krajnji korisnici. U pogledu hemijskog sastava, visoko rafinisana mineralna bazna ulja i sintetička bazna ulja imaju duži rok trajanja, dok mineralna ulja nižeg stepena rafinacije imaju kraći rok trajanja. Pored baznog ulja, hemijski sastav nekog maziva čine i aditivi. Koncentracija i vrsta aditiva takođe utiču na skraćenje ili produženje roka trajanja maziva. Kod nekih proizvođača maziva se navodi da anti-korozivni i anti-oksidacioni aditivi produžuju rok trajanja mazivog ulja u skladištu, dok EP aditivi imaju suprotan efekat.
Ukoliko su maziva ulja (motorna, transmisiona, reduktorska, hidraulička i dr.) skladištena u originalnoj, hermetički zatvorenoj ambalaži, i ako su obezbeđeni optimalni uslovi skladištenja, njihov rok trajanja od datuma punjenja, prema većini proizvođača se procenjuje na 5 (ili više) godina. Postoje i proizvođači koji procenjuju rok trajanja svojih proizvoda na 2 do 3 godine, zbog čega bi trebalo proveriti ovaj podatak prilikom kupovine veće količine maziva. Bilo koji od pomenutih uslova da je narušen, taj rok se skraćuje.
Neki od proizvođača preporučuju da se mazivo kupuje neposredno pre zamene, kako bi se izbeglo bilo kakvo skladištenje. Međutim, postoje slučajevi gde to nije izvodljivo, odnosno gde se prave zalihe i javlja potreba za skladištenjem (u zatvorenom ili na otvorenom prostoru). Ukoliko postoji potreba za skladištenjem maziva u nastavku su date neke od preporuka dobre prakse u cilju obezbeđenja što dužeg roka trajanja maziva dok se nalazi u skladištu:
Da je mazivo u originalnoj ambalaži, hermetički zatvorenoj, koja nije izložena direktnoj sunčevoj svetlosti i UV zracima. Ambalaža koja je otporna na dejstvo UV zraka, je izrađena od metala ili HDPE plastike (High-density polyethylene - polietilen velike gustine), tako da ako to nije slučaj sa ambalažom maziva koje se koristi, ono obavezno treba biti skladišteno na mestu koje nije izloženo sunčevoj svetlosti. Izlaganje maziva UV zracima dovodi do razgradnje ugljovodoničnih molekula i ubrzava oksidaciju mazivog ulja u prisustvu kiseonika. Mazivo pod ovim uticajem dobija tamniju boju, mogu da se pojave talozi na dnu ambalaže, a pored toga menjaju se i druga svojstva kao što su kiselinski broj, viskozitet, oksidaciona stabilnost i druge. Ako ambalaža nije hermetički zatvorena, omogućava se veći intenzitet prodora vazduha, vlage i prašine. Kontakt sa vazduhom, odnosno kiseonikom pomaže proces razgradnje oksidacijom, a prisustvo vode utiče na pojavu korozije, ubrzava izdvajanje aditiva, utiče na promenu viskoznosti, i drugo.
Da je u skladištu relativno konstantna temperatura. Optimalna temperatura skladištenja maziva je oko 20°C. Naravno da su oscilacije temperature neminovne, ali bi trebale biti kontrolisane (tj. što manje i sporije). Variranje temperature je nepoželjno jer dovodi do toplotne dilatacije maziva (širenja i skupljanja) zbog čega dolazi do potiskivanja i usisavanja vazduha u ambalažu, a naročito ako ista nije hermetički zatvorena (slika 1). Zajedno sa vazduhom u ambalažu ulaze voda i mikročestice nečistoće, zbog čega je poželjno u cilju prevencije od kontaminacije, kontrolisati relativnu vlažnost (preporučuje se <30%) skladišne prostorije i čistoću vazduha. Kao što je to slučaj sa bilo kojom drugom hemikalijom, ni maziva ulja (bez obzira na vrstu ambalaže) ne treba držati blizu nekog izvora toplote (grejnog tela), jer se time podstiče oksidacioni proces. Takođe, nije dobro mazivo izlagati niskim temperaturama (ispod -20°C). To može dovesti do razdvajanja faza baznog ulja, izdvajanja parafina (kod ulja mineralne osnove) i pojedinih aditiva (kojima se na niskim temperaturama smanjuje rastvorljivost), te njihovog taloženja na dnu ambalaže.
Da bačva sa mazivim uljem bude horizontalno skladištena jer se time efikasno sprečava ulazak vlage. Pri tome voditi računa da poklopac oduške i poklopac za izlivanje mazivog ulja iz bačve, budu u horizontalnoj ravni (slika 2). Time se obezbeđuje da ovi otvori budu ispod nivoa ulja u bačvi što dodatno sprečava cirkulaciju vazduha usled toplotne dilatacije. Takođe, bačve bi trebalo odignuti od zemlje, kako bi se sprečila apsorpcija vlage iz zemlje (ako su bačve skladištene na otvorenom) i moguća oštećenja metalne bačve korozijom. Ukoliko su bačve sa mazivim uljem skladištene u vertikalnom položaju na otvorenom, one obavezno trebaju biti zaštićene od atmosferskih padavina (kiša, sneg) nadstrešnicom ili stavljanjem zaštitnih poklopaca, koji sprečavaju zadržavanje vode oko poklopca bačve.
Da se po otvaranju fabrički zatvorene ambalaže, iskoristi kompletno punjenje. Čim se naruši hermetičnost ambalaže otvaranjem, započinje intenzivniji proces starenja maziva jer dolazi u kontakt sa vazduhom i kontaminantima (voda, kiseonik, prašina). Ako nije predviđeno iskorišćenje kompletnog punjenja, trebalo bi preduzeti mere kojima se sprečava direktan kontakt maziva sa vazduhom. U tu svrhu preporučuje se upotreba filtera sa higroskopnim materijalom, instalacija opreme za pretakanje maziva (slavine, pumpe, filteri) direktno na bačvu i slično.
Da vrsta maziva u ambalaži bude jasno obeležena i da se različite vrste maziva ne mešaju. Postoje različiti sistemi označavanja koji kombinuju slova, brojeve i boje. Oznake moraju biti jasno vidljive i čitljive. Postoji opasnost, da se kod ambalaže skladištene na otvorenom ili kod one kojom se nesavesno rukuje, ove oznake vremenom obrišu ili izblede. Tada se javlja povećanje rizika od pojave mešanja različitih vrsta maziva. Mešanjem različitih vrsta maziva, ukoliko su bazna ulja ili aditivi nekompatibilni, dolazi do narušavanja fizičkih i hemijskih svojstava maziva.
Da se mazivo koje stoji duže od 3 godine u skladištu, pre upotrebe obavezno testira u laboratoriji. U nekim slučajevima se laboratorijske analize preporučuju i za maziva koja stoje duže od 12 meseci. Ukoliko su karakteristike maziva degradirale, ili je došlo do kontaminacije vodom/nečistoćama za vreme skladištenja ili lošeg rukovanja, u toku eksploatacije može doći do iznenadnog otkaza, zastoja u proizvodnji i slično, usled lošeg podmazivanja. Ovo naročito važi za ona maziva čija je hermetičnost ambalaže narušena.
Da se primenjuje FIFO (First In - First Out) princip. Ovaj princip obezbeđuje da se uvek prvo troše maziva koja su provela najviše vremena u skladištu.
Da se nabavka maziva radi za kvartalne, polugodišnje ili godišnje potrebe. Ovakvim planiranjem nabavke će se izbeći gomilanje zaliha i nepotrebni organizacioni problemi i prateći troškovi.
Kao što je već rečeno, dugotrajnost skladištenog ulja na prvom mestu zavisi od formulacije maziva koju određuje proizvođač, a potom od uslova skladištenja i načina rukovanja mazivima, kao i organizacije skladišta. Kako bi osigurali najbolje performanse maziva pre isteka roka trajanja, krajnjim korisnicima savetuje se da prilikom kupovine obrate pažnju na datum proizvodnje / punjenja maziva u ambalažu i u skladu sa tim definišu termin upotrebe, odnosno skladištenje prema ovde datim preporukama. Nesavesno skladištenje maziva dovešće do degradacije fizičkih i hemijskih svojstava, što znači da u toku eksploatacije mazivo neće ispunjavati osnovne zahteve po pitanju kvaliteta podmazivanja, zaštite od habanja i zaštite od korozije, što kasnije vodi ka pojavi iznenadnih otkaza i zastoja koji mogu naneti mnogo veće gubitke, nego nabavka maziva i dobra praksa skladištenja. Mnogi proizvođači maziva i stručnjaci navode da su troškovi usvajanja i primene dobre prakse u skladištenju i rukovanju mazivima, beznačajno mali u odnosu na benefite.
Na kraju, podsetio bih da je uloga maziva u bilo kom tehničkom sistemu, koji zahteva njegovu primenu, od izuzetnog značaja i u skladu sa tim se prema mazivu treba adekvatno ophoditi u bilo kojoj fazi životnog ciklusa. Nesavesnim ili nestručnim rukovanjem, mazivu se skraćuje upotrebni vek, a time direktno utiče na povećanje troškova skladištenja, troškova održavanja, troškova zaštite životne sredine, troškova zaštite i bezbednosti na radu itd.
Reference
2009, Exxon Mobil Corporation, Handling and storing lubricants
2012, A. M. Toms, G. J. W. Staniewski, Fluid maintenance
https://www.mobil.com
https://www.shell.com
https://www.fuchs.com
https://www.klueber.com
Autor:
Dr Velibor Karanović, dipl. ing.
